چگونه انسان می‏تواند به مقام خلافت و جانشینی خداوند در زمین دست یابد؟

راه رسیدن به خلافت الهی که همان راز آفرینش بشر است، علم صائب و عمل صالح است که نموداری از آن، در دو محور معرفت و عبادت بازگو می‏شود    :

یکم. (اَللهُ الَّذی خَلَقَ سَبعَ سَموتٍ ومِنَ الاَ‏رضِ مِثلَهُنَّ یَتَنَزَّلُ الاَ‏مرُ بَینَهُنَّ لِتَعلَموا اَنَّ اللهَ عَلی کُلِّ شی‏ءٍ قَدیر واَنَّ اللهَ قَد اَحاطَ بِکُلِّ شی‏ءٍ عِلما)[1]؛ در این آیه هدف خلقتِ مجموع نظام کیهانی که انسان نیز جزئی از آن است، معرفت بشر به قدرت نامتناهی و علم نامحدود خداست؛ این دو ذاتاً عین هم‏اند، اگرچه از نظر مفهومی با هم متفاوت‏اند، زیرا نامحدود تعدّدپذیر نیست    .

دوم. (وما خَلَقتُ الجِنَّ والاِنسَ اِلاّلِیَعبُدون)2 ؛ جنّ و انس، فقط برای پرستش خدا خلقت یافتند؛ یعنی انسان اگر بخواهد به هدف والای خود که جانشینی خداست، نایل گردد، منحصراً باید خدا را عبادت کند؛ به گونه‏ای که بتواند بگوید: (اِنَّ صَلاتی ونُسُکی ومَحیای ومَماتی لِلّهِ رَبِّ العلَمین)[3]، آن‏گاه همه شئون فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و... او صبغه عبادی می‏یابد    .

آیا مقام جانشینی خداوند، مخصوص انبیا(علیهم‌السلام) است یا انسان‏های دیگر هم می‏توانند به این مقام برسند؟

همان‏گونه که نبوت درجاتی دارد: (ولَقَد فَضَّلنا بَعضَ النَّبِیّینَ عَلی بَعض)[4] و رسالت مراتبی: (تِلکَ الرُّسُلُ فَضَّلنا بَعضَهُم عَلی بَعض)[5]، خلافت نیز از مراتب و درجاتی برخوردار است. همه انبیا، اولیا و مؤمنان صالح، خلفای الهی‏اند؛ لیکن در درجات و مراتب مختلفی به سر می‏برند   .

جانشینی خدا به این معنی است که انسان همه کارها را از طرف خدا و به عنوان مظهر و آیت خدا انجام دهد. خدای سبحان فرمود:

وقتی مالی حلال به دست آوردید، در انفاق آن خلیفه (جانشین) من باشید و بدانید که این مال از آن شما نیست. خدا در این آیه اصول مالکیت و روابط اقتصادی را میان انسان‏ها پایه‏ریزی کرد؛ یعنی هرکس چیزی از راه حلال کسب کرد، مال اوست؛ اما این مالکیت در امور مربوط به خدا جریان نمی‏یابد و شخص نمی‏تواند بگوید که این چیز مال من است و مال خدا نیست. انسان فقط در نسبت با دیگر هم‏نوعان خود، می‏تواند ادعای مالکیت داشته باشد و در مقابل خدا، فقط امین و خلیفه است، از این‏رو در قرآن کریم آمده است: (وءاتوهُم مِن مالِ اللهِ الَّذی ءاتکُم)[6]؛ از مال خدا که به شما عطا کرده است، انفاق کنید. با این‏که در قرآن کریم در موارد مختلف از (اَمولُکُم)[7] سخن به میان آمده است: (لِلرِّجالِ نَصیب مِمَّا اکتَسَبوا ولِلنِّساءِ نَصیب مِمَّا اکتَسَبن).[8

پس مقام خلافت مقامی است که هر انسان شایسته‏ای می‏تواند عهده‏دار آن شود. البته خلافت درجات بسیاری دارد و انسان مؤمن به اندازه ایمان و عمل صالح خود، خلیفه و جانشین خداست.

(1) -12سوره طلاق، آیه  

[2] ـ سوره ذاریات، آیه 56.

[3] ـ سوره انعام، آیه 162.

[4] ـ سوره اسراء، آیه 55.

[5] ـ سوره بقره، آیه 253

[6] ـ سوره نور، آیه 33

[7] ـ سوره انفال، آیه 28؛ سوره سبأ، آیه 37؛ سوره محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)، آیه 36؛ سوره منافقون، آیه 9 و سوره تغابن، آیه 15.

[8] ـ سوره نساء، آیه 32